Ogólna charakterystyka przyrodnicza gminy Drukuj

Gmina Kotuń położona jest w obrębie wysoczyzny polodowcowej, na terenie mezoregionów Obniżenie Węgrowskie (zachodnia część gminy) i Wysoczyzna Siedlecka (część wschodnia). Rzeźba terenu jest słabo zróżnicowana. Wysokości bezwzględne wahają się od 133 m npm w dolinie Kostrzynia do 176 m npm na wzgórzach morenowych w rejonie wsi Gręzów.

Dominują powierzchnie płaskie, lekko faliste. Równinny krajobraz urozmaicony jest nielicznym występowaniem wzgórz moreny czołowej (w północnej części gminy) oraz wydm (na południe od Kotunia i północny-zachód od Żeliszewa). Znaczne powierzchnie zajmują formy dolinne. W zachodniej części gminy jest to szeroka dolina Kostrzynia oraz dolina Świdnicy ułożona równoleżnikowo. Licznie występują dolinki mniejszych cieków.
Dominującym typem krajobrazu w gminie Kotuń jest krajobraz rolniczy, w którym podstawowym środowiskiem są pola uprawne. Pomimo prostej struktury i niewielkiej bioróżnorodności tego środowiska, krajobraz rolniczy jest obszarem wyłącznego występowania wielu gatunków roślin i zwierząt. Podstawową funkcją tego krajobrazu jest produkcja rolna, ale jest to także środowisko ważne z przyrodniczego punktu widzenia. Tylko w tym środowisku występują gatunki typowo polne lub charakterystyczne dla półotwartego krajobrazu rolniczego. Cechą charakterystyczną tego środowiska - nie tylko w gminie Kotuń, ale na dużych obszarach wschodniej Polski - jest silne rozdrobnienie pól oraz bardzo duża liczba zadrzewień, pojedynczych drzew lub kęp siedzących na miedzach, dróg dojazdowych do pól i łąk, często ze szpalerami drzew, rozproszona zabudowa wiejska. Cechy to powodują, że krajobraz rolniczy południowego Podlasia jest bardzo zróżnicowany, pozbawiony monotonii wielkoobszarowych pól. Sprzyja to występowaniu wielu gatunków roślin i zwierząt, szczególnie środowisk półotwartych i ekotonalnych. Pod tym względem, krajobraz gminy Kotuń wyróżnia się znaczną różnorodnością świata roślin i zwierząt, w porównaniu z wieloma innymi gminami.
Na terenie gminy Kotuń nie występują duże kompleksy leśne. Największe z nich zajmują powierzchnię 300-500 ha. Lasy są rozproszone na całej powierzchni gminy tworząc nieco większe płaty w okolicach Ryczycy, Wilczonka, Mingos, Gręzowa, między Kotuniem a Żeliszewem oraz na południe od Żeliszewa. Łączna powierzchnia sześciu największych kompleksów wynosi około 2340 ha (80% powierzchni leśnej). Niewielkie laski i zadrzewienia zajmujące około 580 ha występują bardzo licznie w krajobrazie rolniczym i w dolinach rzek2.
Użytki zielone występujące głównie w dolinach rzek zajmują duże powierzchnie. Udział łąk i pastwisk w ogólnej strukturze gruntów wynoszący 22,5% jest znacznie wyższy od średniej dla byłego woj. siedleckiego, która wynosi 15,2%. Największe powierzchnie łąk występują w dolinie Kostrzynia, której szerokość powyżej Oleksina wynosi od 500 do 1500 m, natomiast poniżej tej miejscowości średnio około 500 m.
Szczególne znaczenie - z przyrodniczego punktu widzenia - mają doliny rzeczne. Na terenie gminy Kotuń są to przede wszystkim doliny Kostrzynia i Świdnicy. Dolina Kostrzynia ułożona południkowo rozciąga się od południowego skraju gminy do granicy północnej w okolicy wsi Jagodne i zajmuje znaczną część gminy. Dolina jest zmeliorowana i w znacznym stopniu przekształcona. Naturalne torfowiska niskie zostały przesuszone i zamienione w łąki, a miejscami w pastwiska. Wraz ze zmianą stosunków wodnych i intensywnym użytkowaniem rolniczym, pierwotne zespoły roślinne uległy przekształceniu. Z zespołów łąkowych i pastwiskowych powierzchniowo dominują łąki owsicowe, ostrożeniowe i zbiorowiska ziołoroślowe złożone z wysokich roślin dwuliściennych. Miejscami, głównie w korycie rzeki, na starorzeczach i w torfiankach, występują zbiorowiska wodne i szuwarowe. Podstawowe zespoły ptaków występujące w dolinie Kostrzynia to gatunki typowe dla łąk i łozowisk. Oprócz gatunków licznych w takich środowiskach, jak skowronek polny, pliszka żółta, pokląskwa, świergotek łąkowy, czajka, występują gatunki rzadkie, takie jak: bekas kszyk, rycyk, cyranka, derkacz, przepiórka i inne. Ze względu na dużą powierzchnię, łąki są często wykorzystywane jako miejsce żerowania przez bociany białe i czarne, kilka gatunków ptaków drapieżnych gnieżdżących się w pobliskich lasach lub na stawach rybnych (np. błotniak stawowy).
Również szeroka i bardzo nieregularna jest dolina Świdnicy, przedstawiająca także duże walory przyrodnicze. W dolinie tej rzeczki położone są jedne z najbardziej interesujących pod względem ornitologicznym w woj. siedleckim stawy rybne, objęte (w części wschodniej) ochroną rezerwatową. Również projektowany rezerwat "Łęgi Zofinowskie" położony między Wilczonkiem a Zofinowem, znajduje się w dolinie Świdnicy. Interesujące i bogate pod względem przyrodniczym są także niektóre dolinki mniejszych cieków, jak np. dolinka między Trzemuszką a Żeliszewem ze stawami rybnymi i bogatą awifauną, dolinka na północ od Żeliszewa oraz na zachód od Oleksina, na obrzeżu której położone są stawy rybne w Ryczycy.
Wody stojące zajmują w gminie Kotuń 378 ha, z czego większość to stawy rybne. Największą powierzchnię zajmują stawy w Broszkowie (260 ha), znacznie mniejsze są stawy w Ryczycy, Trzemuszce i Cisiu-Zagrudziu. W dolinach rzek, głównie Świdnicy, dosyć licznie występują torfianki. Z naturalnych zbiorników wód stojących spotykane są niewielkie "oczka wodne" powstałe w naturalnych zagłębieniach terenu, będące najczęściej pozostałościami dawnych jezior bezodpływowych. W dolinie Kostrzynia, głównie w okolicy Bojmia, występują starorzecza.